Study with Quizlet and memorize flashcards containing terms like Koszycki - Ludwik Węgierski, piotrkowski - jagiełło, czerwiński - jagiełło and more. Były skrzętnie wykorzystywane w celu manipulacji panującym królem. Pośrednio przyczyniły się do upadku Polski. Przywileje można traktować jako swoistego rodzaju "łapówki" działające na linii władca - szlachta. Do najważniejszych z nich zaliczamy: Przywilej koszycki. Nadany w Koszycach, w 1374 roku przez Ludwika Węgierskiego. odpowiedział (a) 08.02.2011 o 14:36. Przywileje szlacheckie - to akty monarsze nadające szlachcie szczególne uprawnienia gospodarcze, prawne, polityczne w zamian za ustępstwa szlachty w określonych sprawach. Przywileje mogły być generalne, gdy otrzymywał je cały stan szlachecki, albo ziemskie/dzielnicowe, gdy otrzymywała je szlachta z Rozwój przywilejów szlacheckich w XIV i XV wieku. Rok Miejsce wydania Władca Treść przywileju 1374 Koszyce Ludwik Węgierski Zwolnienie szlachty z podatków z wyjątkiem tzw. poradlnego, którego wysokość zmniejszono z 12 do 2 groszy od łana. 1422 Czerwieńsk Władysław Jagiełło Nienaruszalność szlacheckich dóbr ziemskich bez wyroku sądowego. 1423 Warka Władysław Jagiełło się od władcy zwiększenia ich roli politycznej i gospodarczej w kraju – miały służyć temu nadane przez monarchę przywileje. Wyróżnia się dwa rodzaje przywilejów – prowincjonalne oraz generalne. Pierwsze z nich obejmowały szlachtę, pochodzącą z jednej prowincji bądź też ziemi. Drugie natomiast Przywilej wydany w Koszycach w 1374 r. przez Ludwika Węgierskiego: --> ograniczanie podatku do 2 groszy od łana (E) --> urząd starosty zarezerwowany tylko dla polskiej szlachty, oraz gwarancja dawania urzędów (typu kasztelan) szlachcie lokalnej (P) . 1. Początki demokracji szlacheckiej Szlachta polska XVI wieku: magnateria, szlachta średnia, szlachta zagrodowa, gołota Przywileje szlacheckie – 1374 – pierwszy przywilej nadany w Koszycach przez Ludwika Andegaweńskiego, uchwalona w 1505 roku konstytucja Nihil novi przypieczętowała utworzenie nowego ustroju – demokracji szlacheckiej Sejm walny – zjazd władcy, senatu oraz sejmu (trzech stanów sejmujących); pierwszy odbył się w 1493 w Piotrkowie Ruch egzekucyjny - dążenie szlachty do przeprowadzenia reform w państwie (m. in. zwrotu nadanych magnaterii królewszczyzn); nasilił się za panowania Zygmunta Augusta 2. Rozwój gospodarczy Polski 1466 – Polska uzyskuje dostęp do morza, dzięki czemu mogła swobodnie się rozwijać Szczególnie rozwijał się Gdańsk, gdzie odbywało się aż 80% polskiej wymiany handlowej z krajami zagranicznymi Folwarki – duże gospodarstwa rolne zakładane przez szlachtę w celu uzyskania jak największych zysków 3. Czasy Zygmunta Starego Jagiellonowie – na przełomie XV i XVI wieku – jedna z ważniejszych dynastii w Europie – sprawowali władzę w Polsce, Litwie, na Węgrzech i w Czechach Próby złamania pokoju toruńskiego (1466) przez Zakon krzyżacki – zawarcie antyjagiellońskiego układu z Habsburgami oraz Moskwą 1514 – bitwa pod Orszą z Moskwą; wygrana wojsk polskich 1515 – układ dynastyczny Zygmunta Starego z cesarzem Maksymilianem Habsburgiem (śluby wiedeńskie) 1519-1522 wojna polsko-krzyżacka – przegrana Zakonu 1525 – Albrecht Hohenzollern składa Zygmuntowi Staremu hołd lenny (przysięgę wierności) 4. Rzeczpospolita Obojga Narodów 1386 – zawarcie unii polsko-litewskiej w Krewie (unia personalna – oba państwa połączone głową władcy) 1569 – zawarcie unii lubelskiej; na mocy tejże unii Korona i Litwa stanowiły odtąd Rzeczpospolitą Obojga Narodów, ze wspólnie obieranym królem, wspólnym sejmem, wspólną polityką zagraniczną i wspólną monetą; była unią realną: Korona i Litwa zachowały odrębne urzędy centralne, oddzielny skarb, oddzielne armie, a także oddzielne urzędy ziemskie i sądy oparte na odrębnych statutach; do Polski przyłączono województwa: bracławskie, kijowskie, podlaskie i wołyńskie skutki unii: Rzeczpospolita Obojga Narodów zajmowała powierzchnię ok. 800 tys. km2 , mieszkało w niej ponad 7 mln ludzi różnych nacji: Polacy, Rusini, Litwini, Żydzi, Ormianie i Tatarzy 1563-1570 wojna o Inflanty; w wyniku pokoju postanowiono, że: Szwecja otrzyma Estonię, Dania wyspy na Bałtyku, Rzeczpospolita południową część Inflant z Rygą, Rosja jako strona przegrana 5. Kultura polskiego odrodzenia Złoty wiek – wiek XVI, okres świetności Rzeczpospolitej: potęga polityczna, militarna i ekonomiczna: rozwój gospodarczy, kulturalny kraju Ważne postaci polskiej nauki: Mikołaj Kopernik (astronomia), Maciej z Miechowa (geografia), Marcin Kromer (historia) Rozwój polskiej literatury narodowej: Jan Kochanowski, Mikołaj Rej, Szymon Szymonowic Rozwój polskiej myśli politycznej – Andrzej Frycz Modrzewski Architektura renesansowa w Polsce: kamienice w Zamościu (idealnym mieście renesansowym), Poznaniu, Krakowie, Gdańsku, przebudowa Zamku Wawelskiego w Krakowie – dobudowanie kaplicy Zygmuntowskiej 6. Kraj wielu wyznań Rozwój ruchów reformatorskich: luteranizm popularny wśród mieszczan, kalwinizm – szlachty 1573 – konfederacja zawiązana przez szlachtę polską w czasie bezkrólewia w Warszawie; była jednym z pierwszych w Europie aktów szerokiej tolerancji religijnej Działalność zakonu jezuitów w Polsce (następstwa soboru trydenckiego): rozwój szkolnictwa, wpływ jezuitów na politykę (działalność kaznodziejska Piotra Skargi) 1596 – zawarcie unii brzeskiej przez duchowieństwo katolickie i część duchowieństwa prawosławnego, które uznało zwierzchnictwo papieża – powstanie Kościoła grekokatolickiego (unickiego) 7. Pierwsi królowie elekcyjni 1573 – pierwsza wolna elekcja w Polsce; na króla wybrano Francuza, Henryka Walezego Artykuły henrykowskie – najważniejsze zasady ustrojowe Rzeczypospolitej, spisane w formie 21 artykułów przez szlachtę zebraną podczas bezkrólewia 1573; stanowiły rodzaj stałej ustawy zasadniczej zaprzysięganej przez wszystkich nowo wstępujących na tron polski monarchów, począwszy od Henryka III Walezego Pacta conventa - umowa zawierana pomiędzy królem elektem i wyborcami, zobowiązywała króla do wykonania postulatów uchwalonych na sejmie konwokacyjnym 1576 – koronacja księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego, na króla Polski; zreformował armię, pokonał państwo moskiewskie w walce o Inflanty (na podstawie pokoju w Jamie Zapolskim Polska odzyskała utracone wcześniej ziemie w Inflantach – Moskwa pozostała bez dostępu do morza) Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych. ROZWÓJ PRZYWILEJÓW SZLACHECKICH Król chciał uzyskad zgodę szlachty na wybór jednej z córek na króla  zmniejszono podatki dla szlachty z 12 do 2 groszy z łana chłopskiego  zwolniono szlachtę z pozostałych opłata na rzecz paostwa  król zobowiązał się płacid odszkodowanie szlachcie za straty w wyprawach poza granicami kraju  król musiał wykupid szlachcica z niewoli  król zobowiązał się budowad zamki warowne na własny koszt  szlachta została zwolniona z obowiązku budowy i reparacji zamków warownych  urząd starosty mieli pełnid tylko Polacy 1388 – I piotrkowski Piotrków Krzyżacy podważyli ważnośd chrztu i małżeostwa Jagiełły, zawarli sojusz z książętami zachodniopomorskimi, mazowieckimi i Luksemburgami  Jagiełło potwierdził dotychczasowe przywileje  król zobowiązał się wykupid szlachcica z niewoli jeżeli dostał się do niej poza granicami kraju  król zobowiązał się wypłacid żołd w wysokości 3 grzywien od kopii podczas wyprawy zagranicznej 1422 – czerwioski Czerwiosk szlachta zwołała sejm obozowy w obozie wojskowym podczas przygotowywania się do wyprawy przeciwko Krzyżakom  zakaz łączenia stanowiska sędziego ziemskiego i starosty w jednym ręku  nietykalnośd majątkowa szlachty bez wyroku sądowego  sądy miały sądzid szlachtę według prawa pisanego  król musiał uzyskad zgodę rady królewskiej na bicie monety 1423 – statut warcki Warka Jagiełło chciał zapewnid sukcesję tronu swoim synom  szlachta uzyskała zgodę na wykupienie majątku sołtysów krnąbrnych i nieużytecznych  ograniczono wychodźstwo chłopów ze wsi  wojewodowie ustalali ceny maksymalne na produkty rzemieślnicze w miastach (taksy W historiografii często powtarzany jest sąd, że przywileje szlacheckie w dłuższej perspektywie doprowadziły do anarchii i w konsekwencji do rozbiorów. Rzecz jest jednak o wiele bardziej Belotto, zwany Canaletto, Elekcja Stanisława Augusta Poniatowskiego na warszawskiej Woli FOT. ARCHIWUM12 listopada 1454 * W Nieszawie Kazimierz Jagiellończyk wydaje przywilej szlachcie Korony Królestwa Polskiego * Naród polityczny wymusza na monarsze udział w rządzeniu * Rodzi się demokracja szlacheckaWarto choćby przypomnieć, że dziś Brytyjczycy w szkołach z dumą dowiadują się, iż Habeas Corpus Act z 1679 r. pierwszy tworzył podstawową zasadę nietykalności obywateli. Elity w innych krajach też na ogół są przekonane, że to Anglicy są "ojcami" wartości, jaką jest nietykalność osobista. Niemal nikt w Europie, a tym bardziej na świecie nie wie, że w Polsce szlachta dostała takie prawo od Władysława Jagiełły już w latach 1431-1433 na mocy przywilejów w Jedlni i przywileje szlacheckie miały tak zgubny wpływ na państwo, to Rzeczpospolita nie mogłaby do połowy XVII wieku być krajem potężnym i zasobnym. A jeszcze na samym początku XVIII wieku w oczach współczesnych, w tym cara Piotra Wielkiego, wydawała się była atrakcyjna dla obcych właśnie dzięki przywilejom. To one zachęciły szlachtę krzyżackich Prus, by poprosiła o inkorporację. Dla części Litwinów przywileje były koron- nym argumentem na rzecz unii z Polską. Także dlatego Kawalerowie Inflanccy wybrali królów polskich, a nie władców skandynawskich, nie mówiąc o jest jednak też, że przywileje z czasem ulegały wynaturzeniu. Nie ma prostej odpowiedzi, dlaczego wolność przerodziła się w anarchię, a ustrój, który wcześniej zapewniał dobrobyt i bezpieczeństwo szlacheckim obywatelom, przestał sprawnie działać?Rzeczpospolita, czyli demokracja bogatej szlachtyDemokracja szlachecka formalnie trwała trzy i pół wieku, od połowy XV do niemal końca XVIII stulecia. W praktyce ten okres można wydłużyć do II połowy XIV ewoluowała, lecz niezmienną jej cechą było to, że szlachta utożsamiała się z narodem, z którego wyłączała inne stany. Nadal jednak niewiele wiemy zarówno o jej roli w I Rzeczypospolitej jak i podziałach w łonie tej grupy. Najbardziej znani historycy spierają się o rzeczy fundamentalne, a w poglądach różnią się nieraz szkołach uczymy się, że z demokracji szlacheckiej, przynajmniej do pewnego momentu, powinniśmy być dumni. Przekonuje się nas, że chlubić się mamy tym, iż parlamentaryzm szlachecki nie miał w Europie precedensu oraz że jako jedyni byliśmy społeczeństwem obywatelskim. Również nie było poza nami państwa, w którym króla obierała Polaków wierzy w słuszność powiedzenia, że "szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie", a głos szaraka i magnata miał taką samą wagę. O tym informuje nas większość dzieł historycznych. Na drugim biegunie stoją ze swoimi ustaleniami historycy, ale to grono zdecydowanie szczuplejsze. Zalicza się do niego prof. Emanuel Rostworowski oraz Francuz, prof. Daniel Beauvois. Ten ostatni stosunkowo niedawno temu przedstawił swoje ustalenia, z których wynika, że drobna szlachta była gnębiona i odrzucana, lecz nie przez magnaterię, bo ta, choć bardzo bogata, była liczebnie niezwykle małą, ale przez... ziemiaństwo. To posesjonaci dyskryminowali Beauvois zapewnia, że nie znalazł ani jednego potwierdzenia wysokiej frekwencji w wyborach szlacheckich na szczeblu sejmikowym. Twierdzi, że masy szlacheckie nie głosowały. W życiu politycznym brała udział tylko jedna dwudziesta ogółu szlachty. Gdyby rację miał francuski historyk, oznaczałoby to, że w okresie I Rzeczypospolitej byliśmy społeczeństwem obywatelskim w stopniu zaledwie najpewniej około 0,3-procentowym!Na zjeździe historyków, który kilka lat temu odbywał się w Krakowie, zapytałem prof. Beauvois, jak jego ustalenia mają się do obrazu Bernarda Bellotto zwanego Canaletto ukazującego elekcję króla Polski. Pola Woli pełne są szlachty, którą ustawiano w specjalnych sektorach. - A ilu tam było ludzi? - odpowiedział. I dodał: - Obywatelami byli posiadacze ziemscy, którzy tylko w minimalnym stopniu dopuszczali do władzy swoich braci szlachtę. Zresztą już kilka dziesięcioleci temu pisał o tym prof. również pamiętać, że przez całe XVIII stulecie trend był taki, by eliminować drobną szlachtę z życia publicznego. Przecież do Konstytucji 3 maja dołączono aneks "Prawo o sejmikach", w którym jasno zapisano, że czynszownicy, czyli szlachta bez własnej ziemi, jest wykluczona z życia obywatelskiego!Prof. Beauvois twierdzi, że w I Rzeczypospolitej mieliśmy rządy oligarchii szlacheckiej, to znaczy bogatej szlachty. Ta z hołotą nie dzieliła się równość w obrębie stanu szlacheckiego istniała w XIV w., w okresie, gdy szlachta wyłaniała się z rycerstwa, a proces był otwarty. Wówczas nawet mieszczanie wstępowali do rodów szlacheckich. Dopiero pod koniec tamtego stulecia rozpoczęło się zamykanie stanu rycerskiego. Szlachcicem mógł być ten, kto się nim urodził, czyli miał ojca i matkę ze szlacheckiego domu oraz posiadał ziemię na prawie jest jednak, że nie cała szlachta europejska posiadała tak daleko idące przywileje jak polska. Choć w jej łonie dysproporcje majątkowe były olbrzymie, to obowiązywała całkowita równość wobec prawa (ten przywilej szlachta litewska uzyskała, przynajmniej na papierze, dopiero w czasach panowania Zygmunta Augusta). Członek tego stanu mógł zostać uwięziony jedynie na mocy prawomocnego wyroku sądu, chyba że się go schwytało na gorącym uczynku zabójstwa, podpalenia, kradzieży lub gwałtu. W Anglii dopiero pod koniec XVII w. uch-walono podobny akt. Na marginesie zauważmy, że podobnie kwestię aresztowania posła, senatora, sędziego czy prokuratora ujmuje Konstytucja III Rzeczypos- politej, choć jest łaskawsza dla tzw. wybrańców narodu, bo ich z aresztu w trybie natychmiastowym wydobyć może nakaz marszałka Sejmu czy prezesa sądu. Dorzućmy, że na mocy przywileju z roku 1588 zakazano przeprowadzania rewizji w domach szlacheckich, nawet wtedy, gdy było wiadomo, że ukrywa się w nich banita. Miał więc szlachciura, choćby stał na dole drabiny społecznej, poczucie bezpieczeństwa osobistego przed samowolą monarchy lub jego Rzeczypospolitej nie doszło też do formalnego zróżnicowania szlachty, co miało miejsce w niemal wszystkich państwach europejskich. Za legalne uznawano tylko tytuły kniaziów litewskich i ruskich, którzy złożyli podpisy pod aktem unii lubelskiej. Z tym, że najbogatsze rody nabywały tytuły od cesarzy czy papieży, co nieformalnie było uznawane. Książętami Cesarstwa byli Radziwiłłowie, Ossolińscy i Lubomirscy. W XVIII w. natomiast prawie każdy zamożniejszy szlachcic tytułował sie hrabią. Z drugiej strony już od XVI stulecia nawet bardzo ubogi szlachcic nazywany był nobilis, czyli starszej polskiej historiografii, a tym samym do dziś w szkołach kolejne pokolenia uczyły się, że szlachcicem był co dziesiąty mieszkaniec Reczpospolitej. Pod tym względem byliśmy Francji np. jeden szlachcic przypadał na 100 mieszkańców, w Rosji odsetek szlachty wynosił 2 proc., na Węgrzech - 4 proc. Jedynie Hiszpania z około 6 proc. mogła się z nami nowsze ustalenia historyków dowodzą, że w drugiej połowie XVI w. szlachta stanowiła 5,5 proc. ludności Korony i ok. 4 proc. Litwy. Przed I rozbiorem do stanu szlacheckiego należało, zdaniem prof. Emanuela Rostwo-rowskiego, 6-6,5 proc. całej ludności udział szlachty w populacji był bardzo różny w poszczególnych dzielnicach Rzeczpospolitej. Na Mazowszu do tego stanu należał niemal co czwarty mieszkaniec. Co piąty zamieszkiwał niektórych powiatach na Kaszubach, np. puckim, szlachta zagrodowa była liczniejsza niż ludność chłopska. Znacznie skromniej szlachta była reprezentowana w Wielkopolsce (3-4 proc. całej ludności), w Małopolsce (4-5 proc.), Prusach Królewskich (3 proc.). Podobny odsetek szlachty zamieszkiwał województwa ukrainne, przyłączone do Korony w 1569 r. O tym, że w Rzeczpospolitej szlachty było i tak znacznie więcej niż w niemal całej Europie, decydowała szlachta zagrodowa, uprawiająca osobiście swoją ziemię i zamieszkująca wsie nazywane Rostworowski podzielił szlachtę pod koniec istnienia Rzeczypospolitej na cztery grupy. Do pierwszej zaliczył magnatów i ziemian. Ich liczebność ocenił na 16,7 proc. ogółu szlachty i 1,23 proc. całego społeczeństwa. Do drugiej zaliczył szlachtę zagrodową, samodzielnie uprawiającą ziemię. Jej liczebność oszacował na 40 proc. stanu szlacheckiego i 3 proc. ogółu społeczeństwa. W trzeciej znalazła się szlachta, która żyła z ziemi dzierżawionej od magnatów lub Kościoła. W czwartej - szlachta, która utrzymywała się z zajęć pozarolniczych, np. z wykonywania wolnych zawodów, zwłaszcza prawniczych, czy zajmująca się handlem lub finansami w miastach. Ta grupa stanowiła 23,3 proc. całej szlachty i 1,75 proc. ludności przywilejeSzlachta potrafiła walczyć o swoje. Przekonał się o tym już Ludwik Węgierski, który tron polski dla jednej ze swoich córek okupił ustępstwami. W 1374 r. wydał w Koszycach przywilej, w którym zobowiązał się opłacać z własnej kiesy pobyt swój i dworu w siedzibie szlachcica, a także gwarantował obsadzanie urzędów w Polsce przez Polaków. Szlachta uzyskała ponadto zapewnienie wypłaty żołdu z tytułu wypraw poza granice Królestwa. Monarcha zobowiązywał się również do wykupu szlachcica z niewoli, jeżeli dostał się do niej w czasie wyprawy wojennej poza większe wymagania szlachta postawiła Jagielle, gdy ten starał się o rękę Jadwigi i tron polski. Jagiełło wydał przywilej dla szlachty i duchowieństwa Królestwa Polskiego, w którym zobowiązywał się do obsadzania urzędów w poszczególnych ziemiach za radą tamtejszej szlachty miejscowymi panami oraz oddawania zarządu w grodach Polakom. Potwierdził też niektóre przywileje Ludwika Węgierskiego, np. wykupywania wziętych w niewolę w czasie wypraw zagranicznych. A kiedy w 1422 r. wybuchła kolejna wojna z zakonem krzyżackim, wtedy szlachta zebrana w obozie pod Czerwińskiem wysunęła nowe żądania. I Jagiełło spełnił je. Zapewnił szlachcie nietykalność dóbr bez wyroku sądowego oraz sądzenie jej wyłącznie w oparciu o prawo pisane, a nie zwyczajowe. W roku następnym Jagiełło wydał statut warecki. Na jego podstawie szlachta uzyskiwała prawo usuwania "krnąbrnych a nieużytecznych" sołtysów z majątków ziemskich. To dawało jej możliwość wykupu bogatych majątków Jagiełły na króla Polski nie oznaczał dziedziczności dla dynastii Jagiellonów. Aby zapewnić swoim synom władzę w Polsce, król wydał kolejny przywilej w 1430 r., tzw. jedlneński. Zapewnił zatwierdzenie wszystkich przywilejów przez następcę tronu, którym został królewicz Władysław. W roku 1433 Władysław Jagiełło potwierdził w Krakowie przywilej jedlneński. W przywileju tym, zwanym jedlneńsko-krakowskim, Jagiełło zagwarantował szlachcie i duchowieństwu nietykalność osobistą bez wyroku sądu danej przywilej dla szlachty wielkopolskiej wydał Kazimierz Jagiellończyk w obozie pod Ce-rekwicą (1454 r.), tzw. cerekwicki. Władca zobowiązywał się, że decyzje dotyczące spraw państwa oraz zwoływania pospolitego ruszenia muszą być poprzedzone zgodą listopadzie tego samego roku (1454) Jagiellończyk wydał nowy przywilej w Nieszawie, dla każdej z ziem Korony oddzielnie. Gwarantował w nim niewydawanie nowych praw bez zgody sejmików szlacheckich. Zapewnił też, że nie będą nakładane nowe podatki, a bez zgody sejmików król nie może zwołać pospolitego ruszenia. Szlachta dostała prawo handlowania bez ograniczeń na targach miejskich towarami 1505 r. szlachta zebrana w Radomiu na sejmie przeforsowała uchwałę, znaną pod nazwą Nihil novi. Od tamtej pory uchwały i prawa miały być stanowione za zgodą trzech stanów sejmujących: króla, senatu i izby poselskiej. Ta ostatnia, wyłaniana przez szlacheckie sejmiki ziemskie, stawała się pełnoprawnym uczestnikiem procesu legislacyjnego. Powszechna zgoda sejmujących stanów nie oznaczała, jak wcześniej uważano, jednomyślności, ale wypracowanie zgodnego i możliwego do przyjęcia trudna i czasochłonna była to sztuka, dowodzi historia polskiego parlamentu do połowy XVII wieku, kiedy zasada ta została złamana przez osławione liberum veto. Szlachta polska - magnaci – grupa najbogatsza - szlachta średnia – najliczniejsza - szlachta zagrodowa (zaściankowa) – posiadała herby (tym różniła się od chłopstwa) - gołota – najuboższa warstwa szlachecka, pozostawała na służbie u magnatów Przywileje szlacheckie - przywilej koszycki – 1374, nadany przez Ludwika Węgierskiego, wprowadzenie stałej wielkości podatku przez króla - przywilej czerwiński – 1422, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może zabrać majątku szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej warcki – 1423, nadany przez Władysława Jagiełłę, szlachta miała prawo do wyceny i wykupu majątków sołtysów, chłopom ograniczono prawo do opuszczania wsi - przywilej jedleńsko-krakowski – 1430 i 1433, nadany przez Władysława Jagiełłę, król nie może uwięzić szlachcica bez wyroku sądowego - przywilej cerekwicko-nieszawski – 1454, nadany przez Kazimierza IV Jagiellończyka, król nie może ustalać nowych podatków ani zwoływać pospolitego ruszenia bez zgody sejmików ziemskich - przywilej piotrkowski – 1496, nadany przez Jana I Olbrachta, ograniczenie praw mieszczan na korzyść szlachty, zwolnienie szlachty z opłat celnych - konsytuacja Nihil novi (nic nowego)– 1505, nadana przez Aleksandra Jagiellończyka, świadczyła o wyższości szlachty nad magnaterią, jednocześnie stan szlachecki zaczął współrządzić państwem – w Polsce powstał nowy system rządów określany jako demokracja szlachecka Sejmiki ziemskie – zjazdy szlachty danego terytorium, organizowane od XV wieku, najczęściej odbywały się w kościołach; miały wielki wpływ na politykę państwa; delegatami sejmików byli posłowie, którzy otrzymywali instrukcje sejmikowe z postulatami poruszanymi na zjazdach Sejm walny – powstał w wyniku przekształcenia zjazdów walnych na przełomie XV i XVI wieku - przedstawiciele szlachty utworzyli izbę poselską, a rada królewska – senat; król był natomiast osobnym stanem sejmującym - pierwsze obrady odbyły się w 1493 roku w Piotrkowie za panowania Jana Olbrachta – zapoczątkowały polski parlamentaryzm - stany sejmujące: król (zwoływał sejm, ustalał jego miejsce i czas obrad, przewodniczył obradom), izba poselska (przewodniczył jej marszałek) oraz senat – sejm i senat zatwierdzały konstytucje sejmowe - każdy z posłów mógł posłużyć się prawem „veto” (nie pozwalam), jeśli uważał, że uchwalane prawa są niekorzystne Władza królewska podczas demokracji szlacheckiej - władca wyznaczał kanclerzy (polityka wewnętrzna), podskarbich (finanse) oraz hetmanów (wojskowość) - nadawał zasłużonym urzędnikom ziemie królewskie – królewszczyzny Ruch egzekucyjny – dążenie szlachty do przeprowadzenia reform w państwie; nasilił się za panowania Zygmunta Augusta; najważniejsze postulaty ruchu: zawarcie ścisłej unii z Litwą, zwrot majątków królewskich (królewszczyzn) rozdawanych wcześniej przez władców magnaterii. Dzięki ruchowi: częściowo odebrano magnatom wcześniej dane majątki – królewszczyzny stały się dobrem państwowym, utworzono wojsko kwarciane (utrzymywane z ¼ dochodu z królewszczyzn). Poniższy materiał został opracowany przez Przeczytanie i zapamiętanie tych informacji ułatwi Ci zdanie klasówki. Pamiętaj korzystanie z naszych opracowań nie zastępuje Twoich obecności w szkole, korzystania z podręczników i rozwiązywania zadań domowych.

przywileje szlacheckie od 1374 do 1505